Thực đơn
Phục bích tại châu Phi
Năm 391 TCN, Psammuthes lật đổ Hakor để đoạt lấy quyền lực, tự tuyên bố mình là pharaon.[1] Năm 390 TCN, Hakor tiến hành cuộc phục bích, ông đã giành lại được ngôi vương của mình bằng việc đánh bại hoàn toàn kẻ tiếm vị và tiếp tục giữ nguyên ngày tháng cai trị của mình kể từ thời điểm lên ngôi lần đầu tiên, đơn giản chỉ giả vờ rằng sự gián đoạn này chưa bao giờ xảy ra.[2]
Năm 164 TCN, lợi dụng Ptolemaios VI Philometor đến La Mã để đạt được sự hỗ trợ của viện nguyên lão, em trai ông là Ptolemaios VIII Physcon đã tổ chức chính biến lật đổ anh và cả chị dâu Cleopatra II đồng trị vì với mình để độc quyền thống trị.[3] Ptolemaios VI Philometor thỉnh cầu sự hậu thuẫn từ Cộng hòa La Mã, quan chấp chính Cato sẵn sàng can thiệp.[4] Tuy nhiên quân La Mã chưa kịp kéo sang thì Ptolemaios VI Philometor đã phục hồi vương vị vào năm sau nhờ có sự can thiệp của thần dân chốn kinh kỳ Alexandria, nguyên nhân chính là Ptolemaios VIII Physcon không được lòng dân.[5] Kết quả hai anh em đồng ý chia sẻ quyền lực, trong đó Ptolemaios VIII Physcon chuyển về cai trị xứ Cyrenaica.[6]
Năm 163 TCN, Ptolemaios VIII Physcon do không được dân chúng Alexandria ủng hộ nên đành chấp nhận rút lui Cyrenaica, trả lại ngôi vị cho vua anh Ptolemaios VI Philometor.[7] Thực ra ông đồng cai trị với vua anh và nữ vương Cleopatra II từ năm 170 TCN, nhưng sự sắp xếp này làm cho ông không vừa ý nên đã dẫn đến những âm mưu liên tục, rốt cuộc tuy ông giành được ngai vàng nhưng lại mất lòng dân nên buộc phải nhượng bộ.[8] Khi Ptolemaios VI Philometor mất trong chiến dịch năm 145 TCN, Cleopatra II đã tuyên bố con trai Ptolemaios VII làm vua, nhưng Ptolemaios VIII Physcon lập tức trở lại Alexandria, đề xuất đồng cai trị và kết hôn với Cleopatra II, em gái của mình. Ông sau đó đã lên ngôi với tên "Ptolemaios VIII Euergetes II", cố tình nhớ lại tổ tiên của ông Ptolemaios III Euergetes, và đã tự tuyên bố là pharaon trong năm 144 TCN.[9] Năm 132 TCN, Ptolemaios VIII Physcon quyến rũ và kết hôn với Cleopatra III (con gái của vợ ông) mà không cần ly hôn Cleopatra II, người dân của Alexandria phẫn nộ nổi loạn dữ dội và tràn vào đốt cung điện hoàng gia. Ptolemaios VIII Physcon cùng Cleopatra III và con cái của họ trốn sang Síp, trong khi Cleopatra II đã đưa con trai mười hai tuổi Ptolemaios Memphitis lên làm vua.[10] Cuộc nội chiến tiếp theo xảy ra giữa Cleopatra ở Alexandria chống lại các vùng nông thôn, những người hỗ trợ Ptolemaios VIII Physcon. Cleopatra chấp nhận dâng ngai vàng của Ai Cập cho Demetrius II Nicator, nhưng ông ta đã không có thêm hơn Pelusium và năm 127 TCN Cleopatra bỏ tới Syria, bỏ lại thành Alexandria trụ vững thêm một năm nữa thì bị Ptolemaios VIII Physcon tái chiếm để đăng cơ lần thứ ba.[11]
Cleopatra IINăm 164 TCN, nữ hoàng Cleopatra II và chồng là Ptolemaios VI Philometor bị lật đổ bởi chính người em trai đồng trị vì cùng họ Ptolemaios VIII Physcon, nhưng đã phục hồi quyền lực vào năm 163 TCN. Năm 127 TCN, khi bà bị buộc phải chạy trốn đến Syria, nơi ấy bà đã gặp con gái Cleopatra Thea và con rể Demetrios II Nikator.[12] Nguyên nhân vụ việc trên là bởi năm 131 TCN, Cleopatra II đã dẫn đầu một cuộc nổi loạn từ sự phẫn nộ của quần chúng chống lại Ptolemaios VIII Physcon, trục xuất hai vợ chồng Ptolemaios VIII Physcon và Cleopatra III ra khỏi lãnh thổ của Ai Cập, bởi trước đó Ptolemaios VIII Physcon đã tự ý bỏ bà để kết hôn với Cleopatra III.[13] Cleopatra II đã cố gắng đẩy đứa con trai 12 tuổi của Ptolemaios, Ptolemaios Memphis (được sinh ra bởi Cleopatra III) lên ngai vàng, nhưng Ptolemaios Memphis đã sớm bị Ptolemaios VIII Physcon giết chết, vì vậy Cleopatra II thực sự đã trở thành vị vua duy nhất của Alexandra[14] Bà dự định tìm kiếm sự giúp đỡ từ vua Serbia là Dmitry II, nhưng sau đó đã bị Alexander II của Ptolemaios VIII Physcon đánh bại. Ptolemaios VIII Physcon trở về Ai Cập và Cleopatra II buộc phải chạy trốn. Năm 124 TCN, Cleopatra II đã hòa giải công khai với Ptolemaios VIII Physcon, bà trở lại chính trường Ai Cập chấp nhận đồng trị vì với Ptolemaios VIII Physconcùng Cleopatra III.[15]
Cleopatra IIINăm 131 TCN, Cleopatra III và chồng là Ptolemaios VIII Physcon bị chính mẹ mình là Cleopatra II trục xuất khỏi Ai Cập, can tội hai người tự ý lấy nhau mà không đếm xỉa gì đến bà này.[16] Hai người lẩn trốn đến Síp cho đến năm 127 TCN, khi Ptolemaios VIII Physcon đánh bại lực lượng của Cleopatra II để quay trở về Alexandria phục vị.[17]
Ptolemaios IX LathyrosNăm 110 TCN, Ptolemaios IX Lathyros bị phế truất bởi mẹ và anh trai của mình là Cleopatra III và Ptolemaios X, đây là hệ quả từ sự thù địch tiềm ẩn giữa con trai và mẹ từ nhiều năm trước, đó là việc Ptolemaios IX Lathyros bị mẹ ép phải ly dị vợ Cleopatra IV đồng thời buộc ông kết hôn với em gái của mình là Cleopatra Selene.[18] Năm 109 TCN, bởi Cleopatra III quá mệt mỏi với sự độc lập của Ptolemaios X Alexandros I nên chủ động hòa giải với Ptolemaios IX Lathyros, nhờ đó ông trở lại làm vua ở Alexandria đồng trị vì với mẹ và anh lần hai.[19] Năm 107 TCN, Ptolemaios IX Lathyros lại bị mẹ đuổi đi lần nữa và quyết định tự lập ở Síp, ông xâm chiếm miền bắc Syria để hỗ trợ một trong những người yêu sách với đế chế Seleucid, trong khi mẹ ông liên minh với vua Do Thái ở Palestine, tích cực hỗ trợ một kẻ giả vờ Seleucid khác.[20] Trong cuộc chiến kéo dài, mẹ ông qua đời năm 101 TCN và Ptolemaios X Alexander trở thành người cai trị duy nhất của Ai Cập, trong khi Ptolemaios IX Lathyros vẫn cố thủ ở Síp. Năm 88 TCN, Ptolemaios X Alexandros I tử chiến trong một trận giao tranh, Ptolemaios IX Lathyros nhân cơ hội kéo quân về Ai Cập và lần thứ ba bước lên vương vị.[21]
Ptolemaios XNăm 109 TCN, Ptolemaios X Alexandros I bị hạ bệ bởi em trai Ptolemaios IX Lathyros, bởi ông tỏ ra chuyên quyền lấn át cả người đồng trị vì là mẹ ông, nữ hoàng Cleopatra III. Trước đây mẹ ông cùng ông trục xuất Ptolemaios IX Lathyros nhưng vì ông đã qua mặt mẹ trong nhiều việc nên mẹ ông tức giận mà giảng hoà với em trai ông, do đó ông mất ngôi.[22] Năm 107 TCN, em trai ông lại phạm lỗi, Ptolemaios X Alexandros I được đưa lên ngôi lần thứ hai để tiếp tục đồng trị với mẹ ông.[23]
Ptolemaios XII AuletesNăm 58 TCN, Ptolemaios XII Auletes đã thất bại trong việc nhận xét về cuộc chinh phạt Cộng hòa Síp của người La Mã, theo đó đã dẫn đến sự bạo loạn của người dân Ai Cập vì phải nộp mức thuế cao (chủ yếu để cống cho La Mã) và phải vất vả vì giá thành tăng cao.[24] Ông nhanh chóng chạy trốn đến La Mã, con gái thứ hai ông là Berenice IV lúc này trở thành người kế vị ngai vàng, Berenice IV đồng cai trị với chị Cleopatra VI Tryphaena.[25] Ở La Mã, Ptolemaios XII Auletes theo đuổi kế hoạch phục vị cho mình nhưng ông đã gặp sự đối lập từ các thành viên của viện nguyên lão, đồng minh cũ của ông là Pompey đã cho ông ở nhờ và thuyết phục viện nguyên lão.[26] Lúc này, các chủ nợ La Mã đã nhận thấy rằng họ sẽ không thể nhận được nhiều lợi tức từ việc cho vua Ai Cập vay tiền mà không phục vị cho ông.[27] Năm 57 TCN, áp lực từ La Mã đã buộc Thượng viện phải phục vị cho Ptolemaios XII Auletes, ông phải chi trả Aulus Gabinius 10,000 talăng để đổi lại việc La Mã gửi quân sang Ai Cập.[28] Sau khi phục hồi vương quyền, ông ra lệnh giết chết con gái cả Berenice VI và những người ủng hộ bà này, con gái thứ ba của ông Cleopatra VII trở thành nữ hoàng đồng cai trị với ông.[29]
Nhà Salihi Mamluks:
Năm 1250, Izz ad-Din Aybak lên làm vua Ai Cập mới có năm ngày thì tuyên bố từ chức, Al-Ashraf Musa mới sáu tuổi được đưa lên thay thế.[30] Lý do này xuất phát từ vụ người Mamluk sát hại quốc vương Al-Muazzam Turanshah có nghĩa là trong khi người Mamluk kiểm soát Ai Cập, gia đình Ayyubid vẫn nắm quyền kiểm soát Emirates ở Palestine và Syria. Sự cai trị của Mamluk ở Ai Cập không an toàn, và sau cái chết của Al-Muazzam Turanshah, Ayyubid An-Nasir Yusuf, người trị vì Aleppo, đã được chào đón vào Damascus và bắt đầu chuẩn bị đưa một đội quân vào Ai Cập để biến mình thành quốc vương.[31] Người Mamluk hiểu rằng nếu ông ta tới Cairo, sẽ thấy đủ sự chào đón để đe dọa nghiêm trọng quyền lực của họ. Vì lý do đó, họ đã quyết định sẽ là khôn ngoan khi có một vị vua Ayyubid danh nghĩa nắm quyền lực ở Cairo, để trao cho sự cai trị của họ một veneer hợp pháp.[32] Các cuộc tấn công của An-Nasir Yusuf vào Ai Cập đã bị đẩy lùi, và vào năm 1253, một thỏa thuận đã đạt được, theo đó An-Nasir Yusuf rút lui, để lại Ai Cập trong sự kiểm soát của người Mamluk. Năm 1254, một mối đe dọa tiềm tàng mới đối với sự cai trị từ phía Izz ad-Din Aybak đã xuất hiện khi Faris ad-Din Aktai, lãnh đạo của Bahri Mamluks, xin phép di chuyển vào tòa thành Cairo cùng với người vợ tương lai của mình, người chị của nhà cai trị Ayyubid Al-Malik al-Mansour của Hama.[33] Cảm thấy rằng Faris ad-Din Aktai sẽ sử dụng cuộc hôn nhân này để cho mình sự hợp pháp như Quốc vương, Izz ad-Din Aybak đã giết ông ta. Sau đó, Izz ad-Din Aybak quyết tâm cai trị chính quyền của mình và quyết định rằng ông không cần thêm một vị vua Ayyubid danh giá nào mà tự mình tuyên bố sẽ hành động. Sau đó, Izz ad-Din Aybak đã phế truất Al-Ashraf Musa và gửi ông ta trở về sống với dì của ông ta, rồi tự xưng Sultan lần thứ hai.[34]
Năm 1294, Al-Malik an-Nasir Nasir ad-Din Muhammad ibn Qalawun bị mất ngôi khi Hussam ad-Din Lajin, người đã chạy trốn sau vụ giết hại al-Ashraf Khalil, trở về Cairo.[35] Hussam ad-Din Lajin đã thuyết phục nhiếp chính Kitbugha cho hạ bệ Al-Malik an-Nasir Nasir ad-Din Muhammad ibn Qalawun, ông ta cảnh báo Kitbugha rằng Al-Malik an-Nasir Nasir ad-Din Muhammad ibn Qalawun sẽ tìm cách trả thù cho vụ giết Khalil mà Kitbugha có liên quan. Kitbugha nghe lời nên quyết định phế truất Al-Malik an-Nasir Nasir ad-Din Muhammad ibn Qalawun tự mình xưng làm sultan, phong Hussam ad-Din Lajin làm phó quốc vương. Al-Malik an-Nasir Nasir ad-Din Muhammad ibn Qalawun lúc đó mới 10 tuổi, được mẹ đưa đến một khu vực khác trong cung điện nơi họ ở lại cho đến khi họ được gửi đến Karak.[36] Năm 1296, Kitbugha bị phó quốc vương Hussam ad-Din Lajin phế truất phải trốn chạy sang Syria, Hussam ad-Din Lajin cai trị như một sultan cho đến khi ông ta bị sát hại cùng với phó vương Mangu-Temur vào năm 1299 bởi một nhóm các Tiểu vương quốc do Saif al-Din Kirji lãnh đạo. Các Tiểu vương quốc, bao gồm al-Baibars al-Jashnakir, đã tập hợp và quyết định gọi Al-Malik an-Nasir Nasir ad-Din Muhammad ibn Qalawun từ Karak về làm vua của Sultan Taghji lần thứ hai.[37] Nhưng việc này đã bị trì hoãn một thời gian vì Tiểu vương Saif al-Din Kirji và Tiểu vương quốc Ashrafiyah khăng khăng rằng Taghji nên trở thành sultan và Saif al-Din Kirji là phó vương. Cuối cùng, Al-Malik an-Nasir Nasir ad-Din Muhammad ibn Qalawun đã được cài đặt lại với Seif ad-Din Salar, người là một Oirat Mongol với tư cách là phó vương và Baibars al-Jashnakir, người là người Circassian như Ostadar. Al-Malik an-Nasir Nasir ad-Din Muhammad ibn Qalawun một lần nữa, là một vị vua danh nghĩa, với những người cai trị thực sự là Salar và Baibars al-Jashnakir.[38] Đến năm 1309, Al-Malik an-Nasir Nasir ad-Din Muhammad ibn Qalawun không còn muốn bị chi phối bởi Salar và Baibars al-Jashnakir nữa, ông thông báo với họ rằng mình sẽ đến Mecca để hành hương, nhưng thay vào đó ông đã đến Al Kark và ở lại đó để kết thúc triều đại thứ hai của mình.[39] Nhưng Al-Malik an-Nasir Nasir ad-Din Muhammad ibn Qalawun không phải từ chức thực sự, ông biết rõ mình sẽ không thể cai trị trong khi Baibars al-Jashnakir và Salar nắm quyền lực sớm hay muộn họ sẽ hạ bệ thậm chí giết mình. Khi Al-Malik an-Nasir Nasir ad-Din Muhammad ibn Qalawun từ chối quay trở lại Ai Cập, Baibars al-Jashnakir đã tự phong mình là quốc vương với Salar làm phó quốc vương.[40] Baibars al-Jashnakir cai trị Ai Cập trong mười tháng hai tư ngày, triều đại của ông này được đánh dấu bởi sự bất ổn xã hội và các mối đe dọa từ người Mông Cổ và Thập tự quân phương Tây. Dân chúng Ai Cập chán ghét ông ta, yêu cầu sự trở lại của vị vua thân yêu của họ là Al-Malik an-Nasir Nasir ad-Din Muhammad ibn Qalawun, Baibars al-Jashnakir bị buộc phải bước xuống và chạy trốn khỏi đám đông giận dữ.[41] Al-Malik an-Nasir Nasir ad-Din Muhammad ibn Qalawun trở về Ai Cập vào năm 1310, ông dập tắt âm mưu bạo loạn của phó quốc vương Baktmar định đưa Mus Musa lên ngôi, qua đó trị vì lần thứ ba ổn định cho đến cuối đời.[42]
Năm 1351, An-Nasir Badr ad-Din Hasan ibn Muhammad ibn Qalawun đã bị lật đổ khi ông đang cố gắng khẳng định quyền hành pháp trước sự thất vọng của các tiểu vương quốc cao cấp.[43] Vì khi lên ngôi mới mười hai tuổi nên ông được cài đặt quyền lực bởi các tiểu vương Mamluk, bằng cách lắp ráp một hội đồng gồm bốn qadis (thẩm phán trưởng), tuyên bố với họ rằng ông đã đến tuổi trưởng thành và do đó không còn yêu cầu quyền giám hộ của các tiểu vương, ông đồng thời gạt bỏ Manjak là wazir (tể tướng) và ustadar.[44] Tuy nhiên, nỗ lực khẳng định thẩm quyền hành chính của An-Nasir Badr ad-Din Hasan ibn Muhammad ibn Qalawun đã bị tiểu vương Shaykhu an-Nasiri là Taz an-Nasiri bóp nghẹt vài tháng sau đó. Taz an-Nasiri tiến hành chính biến, phế bỏ An-Nasir Badr ad-Din Hasan ibn Muhammad ibn Qalawun rồi thay thế bởi anh trai cùng cha khác mẹ của ông là Salih Salih và đưa ông đi quản thúc tại gia tại khu nhà của mẹ vợ Khawand trong hậu cung của tòa thành.[45] An-Nasir Badr ad-Din Hasan ibn Muhammad ibn Qalawundành thời gian nhàn rỗi, nghiên cứu thần học Hồi giáo, đặc biệt là công trình của học giả Shafi'i al-Bayhaqi, dala'il al-nubuwwah ("Dấu hiệu tiên tri").[46] Năm 1354, An-Nasir Badr ad-Din Hasan ibn Muhammad ibn Qalawun đã được phục hồi trong một cuộc đảo chính chống lại Salih Salih và Taz an-Nasiri của hai tiểu vương Shaykhu và Sirghitmish do họ bất đồng chính kiến với hai nhân vật này.[47]
Năm 1382, Salah ad-Din Hajji bị Sayf ad-Din Barquq lật đổ, sau đó ông được hai thống đốc Mamluk từ cuối phía bắc của đế chế Mintash đưa về phục vị trong một thời gian ngắn vào năm 1289.[48]
Năm 1389, chứng kiến cuộc nổi dậy của hai thống đốc Mamluk từ cuối phía bắc của đế chế Mintash, thống đốc Malatya và Yalbogha al-Nasiri cùng thống đốc Aleppo.[49] Sau khi chiếm được Syria, họ đã tiến về Cairo, Sayf ad-Din Barquq đã cố gắng trốn thoát, nhưng vẫn bị bắt và gửi đến al-Karak.[50] Trong khi đó, hai thống đốc đã khôi phục Salah ad-Din Hajji lên ngai vàng, người hiện lấy tên trị vì al-Mansur. Cuộc chiến đấu được phát triển giữa các phe phái Mamluk ở Cairo và những người ủng hộ Barquq đã chiến thắng phiến quân, Sayf ad-Din Barquq trở lại Cairo vào năm 1390.[51]
Năm 1405, Al-Mansour Abd al-Aziz ben Barquq đã phế truất người anh trai Nasir ad-Din Faraj để nhảy lên làm vua Ai Cập.[52] Triều đại của Al-Mansour Abd al-Aziz ben Barquq tồn tại rất ngắn ngủi, chỉ khoảng bảy mươi ngày sau, Nasir ad-Din Faraj đã nối lại ngai vàng của mình.[53]
Năm 1377, Al-Musta'sim đoạt ngôi báu của Al-Mutawakkil I, nhưng chỉ ít lâu sau Al-Mutawakkil I đã lật ngược thế cờ nhanh chóng khiến Al-Musta'sim phải đào tẩu.[54] Năm 1383, đến lượt Al-Wathiq II chiếm lấy quyền hành khiến Al-Mutawakkil I bỏ chạy khỏi kinh đô.[53] Năm 1386, Al-Musta'sim trở về phục vị cho đến khi Al-Mutawakkil I giành lại quyền kiểm soát ngai vàng lần thứ ba vào năm 1389.[55]
Năm 1377, Al-Musta'sim ở ngôi chưa vững thì bị Al-Mutawakkil I lật đổ.[56] Sau đó Al-Mutawakkil I bị Al-Wathiq II phế trừ ngôi vị vào năm 1383, đến năm 1386 Al-Musta'sim đã đánh bại Al-Wathiq II để cai trị Ai Cập lần thứ hai.[57]
Năm 1508, Al-Mustamsik bị Al-Mutawakkil III lật đổ.[58] Đến năm 1516, ông tuy khôi phục giang sơn nhưng chỉ một năm sau Al-Mutawakkil III đã cướp lại chính quyền.[59]
Năm 1516, Al-Mutawakkil III đã bị phế truất một thời gian ngắn bởi người tiền nhiệm Al-Mustamsik, nhưng đã kịp thời khôi phục lại caliphate vào năm sau.[60] Tuy vậy chưa bao lâu, ngay trong năm 1517, Selim I của đế quốc Ottoman đã tìm cách đánh bại Vương quốc Mamluk và biến Ai Cập thành một phần của Đế chế Ottoman, Al-Mutawakkil III bị bắt cùng với gia đình và được chuyển đến Constantinople.[61] Ông chính thức từ bỏ danh hiệu caliph cũng như các biểu tượng bên ngoài của nó, thanh kiếm cùng áo choàng của Muhammad, triều đại Abbasid đến đây cáo chung.[62]
Năm 1848, Muhammad Ali mắc phải chứng mất trí nhớ, tâm trí ngày càng trở nên rối loạn sau thảm họa Syria năm 1843 và Ai Cập buộc phải từ bỏ thuế nhập khẩu và độc quyền của chính phủ.[63] Con nuôi của ông là Ibrahim Pasha được triệu hồi từ Ý Đại Lợi về nước lên ngôi, người này bị bệnh đau thấp khớp và bệnh lao (có khi còn ho ra máu) nên sức khoẻ cũng rất kém.[64] Ibrahim Pasha dời Ý đến Constantinople để thực hiện nghi lễ phong ấn quốc vương làm người cai trị Ai Cập từ phía sultan của đế quốc Thổ Nhĩ Kỳ, trên đường trở về Ai Cập, Ibrahim Pasha bị sốt và thậm chí gặp cả ảo ảnh.[65] Do bệnh tật như vậy nên Ibrahim Pasha chỉ tại vị được hơn hai tháng thì chết, lúc này, Muhammad Ali đã bất tỉnh đến mức độ những người khác không thể nói với ông về cái chết của Ibrahim Pasha. Tuy vậy, Muhammad Ali vẫn được các quan đại thần và các thành viên hoàng tộc phục bích trên danh nghĩa, đến đầu năm 1849 thì ông qua đời.[66]
Thực đơn
Phục bích tại châu PhiLiên quan
Tài liệu tham khảo
WikiPedia: Phục bích tại châu Phi